Abdij Koningshoeven, Berkel-Enschot (1)

Hein Zahrnt heeft in 1966 een boek gepubliceerd met de titel Die Sache mit Gott. In dit boek geeft hij een overzicht van de belangrijkste protestante theologieën van de twintigste eeuw, de eeuw waarin ik ben opgegroeid. Op bladzij vijfentwintig citeert hij Römerbrief van Karl Barth en dat epistel sloeg in 1919 (en de bewerking daarvan in 1922) in als een bom: 

Gott, die reine Grenze und der reine Anfang alles dessen, was wir sind, haben und tun, in unendlichen qualitativem Unterschied dem Menschen und allem Menschlichen gegenüberstehend, nie und nimmer identisch mit dem, was wir Gott nennen, als Gott erleben, ahnen und anbeten, das unbedingte Halt! gegenüber aller menschlichen Unruhe und das unbedingte Vorwärts! gegenüber aller menschlichen Ruhe, das Ja in unserm Nein und das Nein in Unserm Ja, der Erste und der Letzte und als solcher der Unbekannte, nie und nimmer aber eine Grösze under andern in der uns bekannten Mitte, Gott der Herr, der Schöpfer und Erlöser – das ist der lebendige Gott!

Wat een zin, wat een retoriek, wat een passie om God zo te definiëren maar wat een schoonheid schuilt er in deze onrustige zin. Je ziet het voor je. Barth zit achter zijn bureau en schrijft. Hij peinst. Kijkt naar buiten. Kierkegaard en Hegel zijn nooit ver weg. Maar hij zit hier, in zijn pastorie in een plattelandsgemeente: in Safenwil, een industriedorp in Aargau (Zwitserland). Hij denkt na over wat hij wil zeggen tegen zijn gemeente, hij is immers predikant.  

Wat hij tot dusver, vanaf de preekstoel, heeft verkondigd slaat niet aan. Het zit hem dwars. Hij denkt erover na. Het wroet in hem, het keert hem binnnestebuiten. En dan gebeurt het: een vonk en alles staat in brand: God is geen mens, God is alles wat de mens niet is. God gaat niet schuil in het bewustzijn van de mens, God staat tegenover de mens.  Barth is het niet te doen om het juiste verstaan van het woord van God. Hoe je dat doet is voor hem niet belangrijk, integendeel, Barth gaat het er om hoe je dit kunt doen. Kan het überhaupt? 

Het mooie aan Barth is dat deze problematiek is ontstaan uit de praktijk van het preken. Hij bereikt zijn parochieleden niet. Ze gaan op een zonnige zondagmiddag liever wandelen dan naar zijn preek luisteren. En geef ze eens ongelijk, pruttelt Barth. Want ik breng er eigenlijk helemaal niets van terecht. Als ik het beter zou doen, zouden ze wel komen luisteren. Onmacht als drijfveer, er zijn mindere redenen geweest om iets groots te presteren.

Daar doet dit licht, met al zijn expressieve kracht binnen de veilige kloostermuren van Abdij Koningshoeven, me aan denken.

Blijf!

Hier moest ik even naar kijken voordat tot me doordrong wat het voorstelde. Je zou er een gezin in kunnen zien, in deze kluwen die uit mensen bestaat. Ze staan dicht opeen, ze omarmen elkaar, ze laten elkaar niet los. Het werk van Van Herwaarden gaat over het interpreteren van menselijk gedrag. Onze maatschappij lijkt los zand, wat relaties betreft, maar de sociale media hebben die visie toch enigszins gecorrigeerd. Denk maar aan de spontane zoektocht naar Thio in Amsterdam. Mensen kunnen nog steeds een eenheid vormen, voor langere of kortere duur. En de kern van de samenleving blijkt nog steeds het gezin te zijn. Maar die (familie)banden hebben ook een keerzijde en vooral die keerzijde beklemtoont Van Herwaarden in haar werk: relaties hebben twee gezichten. Dat geldt voor familieleden, vrienden maar ook voor collega’s of sportgenoten. Op welk moment gaat heldenverering over in schaamteloos toeeigenen? Wanneer gaat genegenheid over in onderdrukking? Liefde en adoratie kun je analyseren door gedrag te bestuderen want liefde is – net als God, natuur en identiteit (het Ik) – een lastig fenomeen. Emoties zijn ons allen bekend maar hoe bestudeer je emoties?
  

Op de achtergrond zie je de uitvergrote projectie van een van haar werken. Het imponeert. Misschien is dat wel de volgende stap in haar werk, dat Van Herwaarden op groter formaat gaat werken. Op deze opname zie je trouwens erg goed dat de figuren uit een stuk papier zijn gevormd. De materie waaruit de figuren bestaan is gelijk. En de touwen die je ziet – het zijn in werkelijkheid dunne draadjes – zijn de leidingen naar boven. Ze hangen er nu slap bij maar daar kan verandering in komen. Je kunt ze interpreteren als de motieven en de impulsen waardoor de personages in het leven worden geleid. Je zou van leidraad kunnen spreken, maar dan in het meervoud.

Hoe vaak heeft Caren van Herwaarden het al niet getekend, die kring van mensen, vaak van bovenaf gezien. Nu zie ik het letterlijk voor me. De dame in het blauw is lang aan het woord, ze heeft heel wat te vertellen. Ik ben altijd meer geïnteresseerd in wat mensen doen dan wat ze zeggen. Dat zegt vaak meer.  Het valt me op hoeveel mensen hun armen over elkaar hebben geslagen. Ook de leeftijd van het publiek springt in het oog: nagenoeg allen zijn de vijfenveertig gepasseerd, zo niet de vijftig. Het publiek is wit en dat valt me waarschijnlijk op omdat ik zelf in de Bijlmer woon.

Voordat iedereen de galerie binnen komt, neem ik alvast een kijkje. Mooi werk, compacter lijkt het te worden, urgenter. De lichamen zijn vaak donkerder, intenser, dreigender misschien wel: de lading is zwaarder. Soms is de verstrengeling verstikkend. Ook de nieuwste werken van Van Herwaarden zijn nog steeds getekend, gewassen zelfs. Een mooie uitdrukking in dit verband.

Deze dame nipt aan haar glas. Ze is opgenomen in de voorstelling van het spiegelende glas. Alleen zichtbaar onder een bepaalde hoek.

Blijf! is de titel van de catalogus van Caren van Herwaarden.  Deze catalogus is op zondag 20 maart gepresenteerd in museum De Pont in Tilburg. Het is een prachtig boekwerk geworden. Geheel in de geest van Van Herwaarden: ze heeft er zelf veel aandacht aan besteed (soms tot wanhoop van de vormgever). Ook de fotografie laat niets te wensen over: perfect. 

Toch mis ik iets: het overzicht. Ik zou graag een overzicht willen zien van het werk dat Van Herwaarden tot nu toe heeft gemaakt. Met behulp daarvan zou je haar ontwikkeling als kunstenaar kunnen volgen. Wellicht moet ik nog even geduld oefenen. Voorlopig moet ik het doen met haar website.

Link
Caren van Herwaarden
Studio van Dusseldorp

Museum de Pont

Bert Jacobs - Local Hero in CBK Zuidoost

Druppels, druipers, strepen, vlekken, vegen, slingers: de losse toets van Bert Jacobs leent zich uitstekend voor expressieve uitingen. Wat we zien is verf, vooral verf en dan pas afbeelding. Of is het eerst de expressieve kracht van de afbeelding die we opmerken, dan de verf op het doek en dan – nagenoeg met de blik naar binnen gericht – even een pauze: het zoeken naar verbanden en betekenissen?

Zijn vluchtige toets is de constante, zijn onderwerpen variëren: van een macabere dans tot een pakezel, een boom vol geslachte kippen en opvallend mooie portretten van gehavende mannen.

Dans Macabre (Zonder titel, 2010): de dansavond is uitgedraaid op een drama met dodelijke gevolgen, de winnaars weten niet van ophouden, het enige jurylid dat nog in leven is, houdt het paar nauwlettend in de gaten want er moet altijd een getuige zijn. Op de vloer van liggen verfrommelde gewaden, sporen van overrompeling. De nummers spreken voor zich. Rode spetters wijzen op een dramatisch verloop van de wedstrijd. Wie de overlevenden op dit Wagneriaanse bal zijn hoeven we ons niet af te vragen. Ze zijn de hoofdpersonen op dit doek.

De twee kleinere doeken (2010) –  het lijken portretten – maken echt indruk, niet zozeer vanwege het bescheiden formaat (50 x 60 cm) maar omdat beide zo suggestief zijn. Je moet gissen naar wat zich hier afspeelt maar geweld is niet ver. Het lijkt alsof het zich nog steeds afspeelt, alsof de film even is stopgezet. Stills dus, maar dan synchroon met de werkelijkheid.

Bert Jacobs, geboren in 1983 is een hardwerkende schilder die zo te zien schildert in de traditie van de zogenaamde Tilburgse school (Ronald Zuurmond, Reinoud van Vught, Marc Mulders) en van grote Britse schilders als Frank Auerbach, Francis Bacon en Lucian Freud: expressief dus. Dat concludeer ik uit zijn manier van schilderen, want tijdens de opening heb ik hem nauwelijks gesproken. Wel heb ik een tijdlang met zijn ouders gepraat en van hen hoorde ik Bert al vanaf zijn vroege jeugd bezig is geweest met kunst. Zijn moeder heeft al de tekeningen uit zijn jeugd bewaard.

Jeroen Beker, voorzitter van Stichting Open Ateliers Zuidoost, heeft de expositie op vijftien januari geopend. Dat deed hij met verve.

52.3245140°N, 4.9601943°E // EN DE AARDKLOOT:

zo heeft Bert Jacobs de expositie genoemd.

Nb

De foto's van de hier afgebeelde schilderijen zijn uitsnedes van een grotere schilderijen.

links

Bert Jacobs 

CBK Zuidoost