.jpg)
Otto
Egberts, Het ontstaan van een beeld, 1988, krijt op papier,
29,8 x 30 cm, particuliere collectie
Wil je een boeiende
tentoonstelling zien die in veel opzichten afwijkt van wat je doorgaans te zien
krijgt als er ergens een collectie van een verzamelaar wordt gepresenteerd, dan moet je naar Singer in Laren gaan. Daar is een deel van de kunstverzameling van
Gerard van Wezel te zien. Een man die in de zeventiger jaren van de vorige eeuw
is begonnen met het verzamelen van kunst uit het fin de siècle van omstreeks
1900. Het werk van kunstenaars als Jan Toorop, Richard Roland Holst, Antoon
Derkinderen trokken zijn aandacht en met het werk van Willem Adriaan van
Konijnenburg – Krijgsdans (ca. 1919) – is de verzameling eigenlijk begonnen.
In de jaren negentig vielen hem overeenkomsten op tussen bovengenoemde
kunstuitingen en die van zeg honderd jaar later. En dan hebben we het over
kunstenaars als Erwin Olaf, Danielle Rosemarie Kwaaitaal en Ruud van Empel maar
ook andere kunstenaars die wellicht minder bekend zijn. Deze kunstenaars en een
aantal tijdgenoten bedienen zich soms van dezelfde technieken (olieverf,
pastel, houtskool) of van heel andere technieken, zoals fotografie als
zelfstandige kunstvorm waarbij verregaande bewerking van de opnamen een
belangrijke rol speelt.29,8 x 30 cm, particuliere collectie
De tentoonstelling is ingedeeld naar thema’s, dat is opzettelijk gedaan omdat de
verzameling bij Gerard van Wezel thuis ook zo is ingedeeld. In Singer
zijn er zeven thema’s gekozen: van Paradijselijke stemmingen tot Bezielde
werkelijkheid.
Veel werk dat ik hier – en in
het verleden elders – heb gezien van kunstenaars die men symbolisten noemt,
vind ik niet uitgesproken mooi. Maar er staat wel iets tegenover: de
kunstwerken fascineren of verontrusten, ze laten angsten zien en nachtmerries
komen tot leven. Hallucinaties zijn hier kind aan huis. Vaak overheersen de
duistere tinten in een schilderij, denk aan het werk van Eduard Karsen die
zover gaat in zijn schilderijen dat je het landschap nauwelijks kunt
onderscheiden van de avondhemel (Haven-nocturne en Tuin
bij nacht, Groenoord). Het tegenovergestelde kan ook: de schilder laat het
landschap baden in een onwerkelijk licht. Rob Johannesma en Janus de Winter
zijn er voorbeelden van.
lambda print, 146 x 125 cm, Courtesy
Flatland Gallery,
Amsterdam, particuliere collectie
Mensen worden vaak afgebeeld als schim of geest. Of onthoofd (Salome).
Of in klederdracht (Marken van Xavier
Mellery) of overdressed (de Tsarina
Alexandra van Erwin Olaf). Gehuld in water (Ophelia). Of als karikatuur of
allegorie (Jan Toorop). Amsterdam, particuliere collectie
Soms lijkt de tijd stil te
staan: De duivel in de Delta, een pastel van Hessel Miedema is in
1999 gemaakt, maar het zou door een geestverwant van Alfred Kubin (1877–1959)
gemaakt kunnen zijn. Ook Zonsondergang, een ongedateerd werk
van Han Bayens (1876 – 1945), vertoont overeenkomsten met het werk van Kubin,
die trouwens in 1959 is overleden maar zijn beste werk net na 1900 heeft
gemaakt. Net als Wittte Loper uit de serie Chessmen (1988) van
Erwin Olaf. Het is de sfeer die Edgar Allan Poe in zijn verhalen oproept
of de even bizarre als morbide wereld die Alfred Kubin in zijn (enige) roman
heeft beschreven: Die andere Seite.
Gemoedsaandoeningen komen vaak
voor: Extase (denk aan het gelijknamige werk van Louis
Couperus) of Contemplatie (Frans Stamkart), Psyche en Psyche's
Triomf (Karel de Bazel), Krijgsdans (Willem Adriaan van Konijnenburg), Dodendans (Franz Stamkart, P.H. van
Moerkerken), Separation (Erwin Olaf). Bepaalde eigenschappen
staan ook in de belangstelling: Vanitas (Lena ten Bosch, Peter
Miedema), Die Sinnlichkeit (Franz von Stuck). Denker (Herman
Bieling). Bij voorkeur geschreven met hoofdletter als verwijzing naar de
allegorie.
Een bokaal van Carolein Smit
trekt onmiddellijk de aandacht: het is een prachtig werk dat de jacht op de
dieren op nagenoeg kitscherige wijze persifleert. Hier is het dier de koning (x
3), niet de jager. Ondergebracht onder het thema: religie en
mystiek.
.jpg)
Janus van Zeegen, Zeegewas, 1914, olieverf op paneel,
58,5 x 50,5 cm, particuliere collectie
En het werk van Hans
Miedema Landschap met bloem doet sterk denken aan de zogenaamde
noirs van Odilon Redon. En een wonderbaarlijk mooi beeld is dat Otto Egberts.
Dit is de titel: Het ontstaan van een beeld. Het is gemaakt in
1988. De geest uit de fles? Gebeurt dat zo? Ik wil het graag geloven.
Levi van Veluw, Landscape I, lambda print, particuliere collectie,
Courtesy Galerie Ron Mandos, Amsterdam
Courtesy Galerie Ron Mandos, Amsterdam
Het werk van Levi van Veluw
doet onmiddellijk denken aan twee zeer verschillende kunstenaars: Arcimboldo en
Juul Kraijer. Arcimboldo was een schilder uit de zestiende eeuw die
schilderijen maakte die bestaan uit vruchten, bloemen, zaden, bladeren,
bomen, takken en twijgjes. Je bent wat je eet, zou je erbij kunnen
denken. Een allegorie dus. Dit is het portret van keizer Rudolf II (1552 –
1612). Zie linkje onderaan de pagina.
Werk van Juul Kraijer heb ik gemist op de tentoonstelling maar het kan zijn dat het te duur is (of het hangt nog bij Gerard van Wezel thuis) want ook in haar werk komt hetzelfde thema voor: het menselijk lichaam gaat over in een landschap (of schept het landschap het lichaam?). Werk van Desiree Dolron en van Nik Christensen zou in deze collectie niet misstaan.
Misschien is similisme wel een
mooie omschrijving voor deze moderne variant op het negentiende-eeuwse
symbolisme: de kunstwerken die hier hangen lijken immers op de symbolistische
werken van pakweg een eeuw geleden maar ze geven er wel een eigentijdse draai
aan: zowel wat thematiek als wat beeldtaal betreft.
Sinds 2004 ben ik op zoek naar
kunstwerken die ik onder deze noemer kan brengen. Juul Kraijer heeft me op het
idee gebracht; dit schrijft ze in 2004 over haar eigen werk: ‘Afbeeldingen van reële situaties zijn de tekeningen
in geen geval. Veeleer zijn het belichaamde gemoedstoestanden. De getekende
lichamen zijn naakt maar neutraal. Geen vlees maar vehikel. Ze blijven binnen
het domein van de geest.’ (uit Simile,
Juul Kraijer, 2004). Daarover binnenkort meer onder deze titel: De rite van Ik.
links
Een
heel kort filmpje over Alfred Kubin.
bronnen
- Catalogus Droomkunst 1900 2000
Geschreven door de verzamelaar Gerard van Wezel, 2014 - JUUL KRAIJER DRAWINGS met inlegvel SIMILE, uitgegeven door Philip Morris Holland B.V., 2004
NB
Op de achtergrond van deze blog is een detail van een schilderij van Janus van Zeegen te zien: Het welige leven in de diepte der zee, ca. 1918, olieverf op paneel, 81,5 x 65,5 cm, particuliere collectie
